Realne ryzyko prawne i dla reputacji w związku z wpisem na listę ostrzeżeń publicznych KNF
Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 430 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej oraz wpis na listę ostrzeżeń publicznych przez KNF podmiotu świadczącego assistance pogrzebowy niewątpliwie pokazują, że ryzyko prawne związane z wkroczeniem przez podmiot, który nie jest zakładem ubezpieczeń w sferę tylko dla takich podmiotów zarezerwowaną jest realne. Co więcej, wiąże się ono z szeregiem problemów natury prawnej. W grę wchodzi bowiem nie tylko klasyczna odpowiedzialność karna, ale także odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary oraz - co może być najbardziej dotkliwe dla klientów, którzy już otrzymali świadczenie - bezwzględna nieważność umów zawartych z podmiotem, którego dotyczy wpis na listę ostrzeżeń publicznych KNF.
Nie znając dokładnie argumentów, którymi posłużył się KNF, nie można dzisiaj wyciągnąć ostatecznych wniosków co do losów zawiadomienia. Niewątpliwie jednak kilka elementów modelu biznesowego w ramach assistance pogrzebowego jest alarmujących a charakter świadczonych usług zbliżony do czynności ubezpieczeniowych. Wpis na listę ostrzeżeń publicznych KNF stanowi natomiast niewątpliwie już dzisiaj istotne ryzyko dla reputacji podmiotu na niej umieszczonego.
Gdyby podmiot nieuprawniony do zawierania umów ubezpieczenia zażądał zwrotu odszkodowania, niedoszli ubezpieczeni mogliby powoływać się na art. 411 pkt 3 k.c., zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli jego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Taka podstawa byłaby wg mnie uzasadniona w szczególności w przypadku, gdy świadczenia otrzymała rodzina zmarłego, który opłacał rzekomą składkę.
Sankcja nieważności umów zawartych bez posiadania zezwolenia KNF
Wykonywanie działalności ubezpieczeniowej bez wymaganego prawem zezwolenia prowadzi do bezwzględnej nieważności umów zawartych przez podmiot, który wkroczył w sferę zastrzeżoną wyłącznie dla zakładów ubezpieczeń. Jest to bowiem czynność nieważna jako sprzeczna z ustawą (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art 7 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej). Konsekwencją nieważności umowy jest obowiązek zwrotu wszystkiego, co strony sobie świadczyły zgodnie z przepisami o nienależnym świadczeniu. W przypadku umowy ubezpieczenia z jednej strony jest to zwrot składki, z drugiej zwrot odszkodowania lub innego świadczenia.
Przypadek nieważności umowy ubezpieczenia oraz jej skutków dla beneficjentów rzekomej ochrony ubezpieczeniowej wnikliwie przeanalizował B. Wojno (B. Wojno, Wpływ braku zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej na obowiązek świadczenia ubezpieczyciela, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica, 2013, 72, dostępny tutaj), słusznie wskazując, że brak ochrony wiążący się z nieważnością umowy to sytuacja bardzo niekorzystna dla osób, które na nią liczyły, opłacając składkę. Trudno jest jednak utrzymać w mocy umowę ubezpieczenia, która jest nieważna z powodu braku zezwolenia organu nadzoru na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej.
W mojej ocenie jednak w przypadku, gdyby podmiot nieuprawniony do zawierania umów ubezpieczenia zażądał zwrotu odszkodowania lub innego świadczenia, niedoszli ubezpieczeni mogliby powoływać się co najmniej na art. 411 pkt 3 k.c., zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli jego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Taka podstawa byłaby wg mnie uzasadniona w szczególności w przypadku, gdy świadczenia otrzymała rodzina zmarłego, który opłacał rzekomą składkę.
W konsekwencji wpisu na listę ostrzeżeń publicznych KNF i zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, zasadniczo na podstawie art 430 ust. 1 i 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej za zawieranie umów ubezpieczenia bez zezwolenia wydanego przez KNF potencjalnie odpowiadać mogą członkowie zarządu spółki.
Przyczyna wpisu na listę ostrzeżeń publicznych KNF: przestępstwo wykonywania czynności ubezpieczeniowych bez zezwolenia
Zgodnie z art. 430 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (dalej: uduir):
1. Kto bez wymaganego zezwolenia wykonuje czynności ubezpieczeniowe lub działalność reasekuracyjną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
2. Tej samej karze podlega, kto dopuszcza się czynu określonego w ust. 1, działając w imieniu osoby prawnej.
Przepis ten jest konsekwencją podstawowych zasad wynikających z uduir. Zgodnie z art 7 ust. 1 uduir wykonywanie działalności ubezpieczeniowej wymaga zgody KNF. Zaś stosownie do art 4 ust. 1 uduir działalność ubezpieczeniowa to wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych. Natomiast na podstawie art. 4 ust. 7 pkt 1 niewątpliwie podstawową czynnością ubezpieczeniową jest zawieranie umów ubezpieczenia.
Art. 430 uduir stanowi sankcję karną m. in. za zawieranie umów ubezpieczenia przez podmioty, które stosownego zezwolenia KNF nie posiadają albo posiadają je, ale w zbyt wąskim zakresie w stosunku do zawieranych przez siebie umów. Jest ona skierowana do osób fizycznych z tym zastrzeżeniem, że w przypadku osób prawnych karze podlega osoba fizyczna, która działa w jej imieniu. Zasadniczo na podstawie art 430 ust. 1 i 2 za zawieranie umów ubezpieczenia bez zezwolenia KNF odpowiadać będą zatem członkowie zarządu spółki.
Przedstawiciele doktryny wskazują, że jest to przestępstwo powszechne (może być popełnione przez każdego), które może być popełnione wyłącznie umyślnie (w zamiarze bezpośrednim albo indywidualnym). Ponadto, pomimo użycia terminu czynności ubezpieczeniowe, dla jego popełnienia wystarczające jest wykonanie choćby jednej czynności ubezpieczeniowej bez posiadania wymaganego prawem zezwolenia (A. Błachnio-Parzych [w:] Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Komentarz, red. M. Szczepańska, P. Wajda, Warszawa 2017, art. 430).
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za przestępstwo wykonywania czynności ubezpieczeniowych bez zezwolenia
Konsekwencją skazania członka zarządu za czyn określony w art 430 uduir może być także odpowiedzialność na zasadzie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zagrożone pod groźbą kary (art. 3 pkt 1 oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy). Wobec podmiotu zbiorowego sąd orzeka karę pieniężną w wysokości od 1000 do 5 000 000 złotych, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą jego odpowiedzialności (art. 7 ustawy).
prawo i zrównoważony rozwój dla ubezpieczeń
Jeżeli postępowanie karne zakończy się pomyślnie dla podmiotu, którego dotyczy wpis na liście ostrzeżeń publicznych, KNF na pisemny wniosek tego podmiotu usuwa informacje zawarte na liście ostrzeżeń
Masz pytania dotyczące tematu artykułu? Napisz do mnie!
Podobne wpisy
Ostrzeżenie publiczne KNF: Assistance pogrzebowy to działalność ubezpieczeniowa
15 kwietnia 2024 r. KNF poinformował, że na listę ostrzeżeń publicznych wpisał podmiot, który świadczy usługi assistance pogrzebowego. Wpis na listę ostrzeżeń publicznych KNF jest skutkiem ubocznym złożenia przez organ nadzoru zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa z art 430 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Jak można się domyślać, u podstaw zawiadomienia musi leżeć przekonanie KNF, że assistance pogrzebowy to działalność ubezpieczeniowa zastrzeżona wyłącznie dla zakładów ubezpieczeń. I choć do stwierdzenia odpowiedzialności wpisanego na listę ostrzeżeń publicznych podmiotu jeszcze daleko, działanie KNF pokazuje, że ryzyko wykonywania czynności ubezpieczeniowych bez zezwolenia nie jest iluzoryczne. Niewątpliwie zatem należy brać je pod uwagę przy analizie prawnej nowych modeli biznesowych.
Assistance pogrzebowy wpisany na listę ostrzeżeń publicznych KNF
Podmiot wpisany na listę ostrzeżeń publicznych przez KNF wykonuje działalność, która polega na pozostawaniu w gotowości do świadczenia usługi assistance w zamian za regularnie opłacaną przez uprawnionego opłatę ryczałtową. W przypadku ziszczenia się przesłanki w postaci śmierci uprawnionego, podmiot ten organizuje i finansuje pomoc dla rodziny uprawnionego w zakresie usług pogrzebowych oraz wsparcia psychologicznego i prawnego.
Usługa ta jest oferowana przedsiębiorcom jako benefit pracowniczy. Oznacza to, że płatnikiem wynagrodzenia ryczałtowego jest pracodawca, zaś usługi świadczone są w przypadku śmierci pracownika na rzecz jego rodziny za pomocą sieci partnerów.
Podstawy prawne listy ostrzeżeń publicznych KNF
KNF podaje do publicznej wiadomości informację o złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa określonego m. in. w art. 430 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (art. 6b ust. 1 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym). Informacja ta podawana jest przez zamieszczenie na liście ostrzeżeń publicznych KNF (art 6b ust. 4 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym). Do publicznej wiadomości podaje się wyłącznie firmę (nazwę) podmiotu, którego dotyczy zawiadomienie (art. 6b ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym).
Informacje zawarte na liście ostrzeżeń publicznych KNF są aktualizowane - zamieszcza się w nich wzmiankę o prawomocnej odmowie wszczęcia albo o prawomocnym umorzeniu postępowania przygotowawczego a w przypadku wniesienia aktu oskarżenia - wzmiankę o prawomocnym orzeczeniu sądu (art. 6b ust. 5 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym). Jeżeli postępowanie karne zakończy się pomyślnie dla podmiotu, którego dotyczy wpis na liście ostrzeżeń publicznych, KNF na pisemny wniosek tego podmiotu usuwa informacje zawarte na liście ostrzeżeń publicznych (art. 6b ust. 7 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym).