Podsumowanie
„Konstytucja sankcyjna” to próba stworzenia ramowego aktu regulującego stosowanie sankcji. Próba, która obecnie wygląda niezbyt udaną. Projektowana ustawa nie unifikuje ani nie upraszcza dotychczasowych regulacji, lecz dodaje kolejny element do już istniejącej mozaiki przepisów. W praktyce może oznaczać to więcej chaosu niż ułatwień dla stosujących przepisy sankcyjne przedsiębiorców. Uproszczeniem na pewno nie są nowe obowiązki, takie jak konieczność analizy kolejnych list sankcyjnych, których autorzy projektu nie zdecydowali się połączyć z listami istniejącymi na podstawie ustawy sankcyjnej. A to wszystko dzieje się w dobie zwiększającej się aktywności organów uprawnionych do nakładania znaczących kar pieniężnych za naruszenia związane z sankcjami.
„Konstytucja sankcyjna” zawierać generalne zasady stosowania środków ograniczających, gdy tymczasem ustawa sankcyjna dotyczy wyłącznie wycinka odnoszącego się do problematyki rosyjskiej agresji na Ukrainę. W konsekwencji, zgodnie z art. 1 ust. 2 „konstytucji sankcyjnej” nie będzie ona miała zastosowania do spraw prowadzonych na podstawie ustawy sankcyjnej.
Relacje „konstytucji sankcyjnej” z ustawą sankcyjną
Podstawową różnicą miedzy „konstytucją sankcyjną” i obowiązującą ustawą sankcyjną (pełna nazwa: ustawa z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego) jest zakres ich regulacji. „Konstytucja sankcyjna” zawierać generalne zasady stosowania środków ograniczających, gdy tymczasem ustawa sankcyjna dotyczy wyłącznie wycinka odnoszącego się do problematyki rosyjskiej agresji na Ukrainę. W konsekwencji, zgodnie z art. 1 ust. 2 „konstytucji sankcyjnej” nie będzie ona miała zastosowania do spraw prowadzonych na podstawie ustawy sankcyjnej. Jak wskazuje się w uzasadnieniu do „konstytucji sankcyjnej” taka konstrukcja jest spowodowana szeregiem specyficznych uregulowań zawartych w ustawie sankcyjnej odnoszących się do rosyjskiej agresji na Ukrainę, a ponadto liczbą prowadzonych o oparciu o tę ustawę spraw (wpisanie 527 podmiotów na listę sankcyjną, 104 skargi do WSA, 32 skargi do NSA).
Kluczowe regulacje „konstytucji sankcyjnej”
„Konstytucja sankcyjna” przede wszystkim implementuje do polskiego systemu prawnego przepisy dyrektywy 2024/1226. Regulacje w tym zakresie zawarte są w szczególności w Rozdziale 1,7 i 8 projektowanej ustawy. Jeśli chodzi o kary pieniężne za naruszenie środków ograniczających, „konstytucja sankcyjna” przewiduje – podobnie jak ustawa sankcyjna - sankcje finansowe na poziomie do 20 mln zł.
Drugim filarem „konstytucji sankcyjnej” jest potwierdzenie możliwości nakładania krajowych środków ograniczających przez Polskę, określenie ich katalogu oraz trybu wprowadzania. Co ciekawe, wśród takich środków znajduje się kolejna lista sankcyjna, odrębna od tej, którą wprowadziła ustawa sankcyjna. Będzie zatem konieczność analizowania kolejnego katalogu osób i podmiotów z punktu widzenia ryzyka sankcyjnego, ponieważ autorzy projektu nie uznali za zasadne choćby zunifikowania polskich list sankcyjnych. Jeśli chodzi o krajowe środki ograniczające, to istotnym novum zawartym w projekcie „konstytucji sankcyjnej” jest upoważnienie Rady Ministrów do wprowadzania krajowych środków ograniczających w drodze rozporządzenia. Zgodnie natomiast z art. 5 ust.1 „konstytucji sankcyjnej”: „Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, listę państw, z którymi czasowo zakazana jest lub ograniczona współpraca gospodarcza, w tym obrót wybranymi grupami towarów, tranzyt towarów przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, działalność inwestycyjna, świadczenie usług, prowadzenie rozliczeń finansowych i ubezpieczeń, mając na względzie bezpieczeństwo narodowe, w tym bezpieczeństwo publiczne lub kwestie dotyczące praw człowieka oraz racjonalność, celowość i szybkość reakcji na zmieniającą się sytuację polityczną na świecie.”.
Dyrektywa 2024/1226 przewidziała katalog czynów, co do których państwa członkowskie mają zapewnić, że stanowią one przestępstwo. Za takie czyny ma być uznawane m.in. udostępnianie środków finansowych lub zasobów gospodarczych określonym osobom z naruszeniem środków ograniczających, niedokonanie zamrożenia środków finansowych lub zasobów gospodarczych należących do określonych osób z naruszeniem środków ograniczających, czy też świadczenie usług finansowych lub prowadzenie działalności finansowej w przypadku, gdy zakaz lub ograniczenie takiego czynu stanowi środek ograniczający.
Dyrektywa 2024/1226 jako główna przyczyna opracowania projektu
Główną przyczynę opracowania „konstytucji sankcyjnej” stanowi konieczność implementowania do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2024/1226 (pełna nazwa: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1226 z dnia 24 kwietnia 2024 r. w sprawie określenia przestępstw związanych z naruszeniem unijnych środków ograniczających i sankcji za takie naruszenia oraz zmiany dyrektywy (UE) 2018/1673). Ten akt prawny ma na celu harmonizację w całej UE przepisów karnych sankcjonujących naruszenia środków ograniczających.
W związku z tym w art. 3 dyrektywa 2024/1226 przewidziała katalog czynów, co do których państwa członkowskie mają zapewnić, że stanowią one przestępstwo. Za takie czyny ma być uznawane m.in. udostępnianie środków finansowych lub zasobów gospodarczych określonym osobom z naruszeniem środków ograniczających, niedokonanie zamrożenia środków finansowych lub zasobów gospodarczych należących do określonych osób z naruszeniem środków ograniczających, czy też świadczenie usług finansowych lub prowadzenie działalności finansowej w przypadku, gdy zakaz lub ograniczenie takiego czynu stanowi środek ograniczający. Natomiast w art. 5 dyrektywa 2024/1226 określa, ile co najmniej powinien wynosić maksymalny wymiar kary za wymienione w akcie prawnym przestępstwa. Ponadto, w art. 6 i 7 dyrektywa 2024/1226 wymaga, aby państwa członkowskie wprowadziły odpowiedzialność osób prawnych za naruszenia sankcji unijnych.
Dyrektywa 2024/1226 powinna zostać transponowana do polskiego porządku prawnego do 20 maja 2025 r. Tradycyjnie jednak Polska nie implementowała przepisów unijnych na czas. Warto wskazać, że projekt „konstytucji sankcyjnej” został opublikowany po raz pierwszy 30 czerwca 2025 r. Czyli ponad miesiąc od momentu, w którym upływał termin na wdrożenie dyrektywy 2024/1226. Do uchwalenia ustawy jest zaś jeszcze bardzo daleko, bowiem na dzisiaj nie trafił on jeszcze nawet do Sejmu, a niedawno, (tj. 9 września 2025 r.) na stronach Radowego Centrum Legislacji ukazały się kolejne uwagi do projektu opiniujących go organów.
prawo i zrównoważony rozwój dla ubezpieczeń
Według stanu na koniec lutego 2025 r. w Polsce wydano decyzje o nałożeniu karny pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów sankcyjnych na łączną kwotę 21,63 mln zł. Łączna wartość zamrożonych w Polsce aktywów w związku z sankcjami na koniec 2024 r. wynosiła 1,3 mld zł.
Masz pytania dotyczące zrównoważonych ubezpieczeń? Napisz do mnie!
Podobne wpisy
Sankcyjna układanka: projekt „konstytucji sankcyjnej” jako nowy element systemu
Ustawa o środkach ograniczających ma stanowić, zdaniem autorów jej projektu, „swoistą konstytucję sankcyjną”, zawierającą ramowe uregulowania w zakresie stosowania sankcji międzynarodowych oraz wprowadzania krajowych środków ograniczających. Można jednak mieć wątpliwości, czy to górnolotne określenie powinno być stosowane w odniesieniu do projektowanej ustawy, która w żaden sposób nie aspiruje do tego, by zunifikować stosowane dotychczas w Polsce regulacje sankcyjne. Lektura „konstytucji sankcyjnej” pokazuje raczej, że będzie ona kolejnym puzzlem w układance sankcyjnej, który działy prawne i compliance będą musiały sprawnie dopasować do funkcjonujących w spółkach procedur. Tym bardziej, że organy kontrolujące przestrzeganie sankcji od początku 2024 r. znacząco zwiększyły swoją aktywność, nakładając na przedsiębiorców znaczące kary finansowe.
Tło „konstytucji sankcyjnej”: kary finansowe przekraczające 21 mln zł, zamrożenie środków na 1,3 mld euro
Projekt „konstytucji sankcyjnej” został opublikowany w momencie, kiedy stosowanie przez KAS (Krajowa Administracja Skarbowa) obecnie obowiązujących przepisów sankcyjnych nabrało tempa, a ryzyko związane z tymi regulacjami przestało być teoretyczne.
Aktywne działanie KAS w zakresie kontroli i karania za naruszenia sankcji rozpoczęły się bowiem w roku 2024. Wcześniej, w latach 2022-2023, KAS nałożyła kary finansowe za nieprzestrzeganie przepisów sankcyjnych na łączną kwotę 71,3 tys. zł. Natomiast zgodnie z informacjami z Ministerstwa Rozwoju i Technologii według stanu na koniec lutego 2025 r., wszczęto 56 postępowań w zakresie kar pieniężnych z tytułu nieprzestrzegania sankcji, w wyniku których wydano 33 decyzje o nałożeniu kary pieniężnej na łączną kwotę 21,63 mln zł. Z kolei łączna wartość zamrożonych w Polsce aktywów w związku z sankcjami na koniec 2024 r. wynosiła 1,3 mld euro.